Vendi thirret Republika e Angol?s (portogalisht: Rep?blica de Angola) dhe ndodhet n? jug-per?ndim t? Afrik?s. Angola kufizohet n? veri me Namibin? , pastaj vij?n Zambia , Republika Demokratike e Kongos dhe pjesa per?ndimore p?rshkruhet nga Oqeani Atlantik. Emri Angola rrjedh? nga titulli i kryeparit t? Mbret?ris? s? Kongos. Vendi e morri k?t? em?r pas zbarkimit t? par? t? portugez?ve n? bregdetin e k?saj pjes? t? Atlantikut. Pavar?sin? Angola e ka arritur n? vitin 1975 nga portugez?t.

---

Historia

Artikulli kryesor : Historia e Angol?s M? 1483 portugez?t zbarkojn? dhe vendosen pran lumit Congo, ku edhe m? von? krijohet Kongo. Shteti i Kongos shtrihej nga Gaboni (i sotsh?m) deri n? veri tek lumi Kwaza n? jug. Portugali m? 1575 krijon kolonin portugeze t? Luand?s t? bazuar n? tregtin? e skllaveve. Ngadal? diku duke paguar e diku me luft?, portugez?t deri n? fund t? shekullit XVI fusin n?n kontroll rripin e bregdetit t? Atlantikut. Gjat? k?saj kohe krijojn? kolonin e Angol?s. Holandez?t okupojn? Luand?n prej 1941-48 p?r t? krijuar nj? shtet i kund?rp?rgjigje portugez?ve. M? 1648 Portugalia merr p?rs?ri n?n kontroll Luand?n n? vitin dhe p?rgatitet p?r pushtimin e Kongos dhe Ndongos. K?t? portugezet edhe e arrijn? n? vitin 1671 mir?po kontrollin e plot? administrativ e arrijn? gjat? shekullit XX. M? 1951 kolonia sillej si e pavarur dhe thirrej Afrika Per?ndimor? Portugeze. Pas q? Portugalia refuzoi de-kolonializmin n? k?t? pjes? fillojn? t? veprojn? disa l?vizje p?r pavar?si si:
L?vizja Popullore p?r ?lirimin e Angol?s (Movimento Popular de Liberta??o de Angola MPLA) e organizuar nga bazat p?rreth Kimbundu-s dhe rac?s s? p?rzier ?intelligentsia of Luanda? n? bashk?punim me partin komuniste n? Portugali dhe bllokun lindor?.
Fronti Nacional ?lirimtar i Angol?s (Frente Nacional de Liberta??o de Angola, FNLA) me e baza etnike t? popullsis? s? regjionit Bakongo e mb?shtetu nga ShBA-ja dhe regjimi Mobutu n? Zair?, dhe
Unioni Nacional p?r Pavar?si Totale (Uni?o Nacional para a Independ?ncia Total de Angola, UNITA) e udh?hequr nga Jonas Malheiro Savimbi n? baza etnike nga regjioni i Ovimbundu-it n? qend?r t? vendit.
Pas 14 viteve lufte p?r pavar?si, Angola fiton pavar?sin? m? 1975-?n. Portugezet i japin forcat l?vizjes s? inspiruar marksiste MPLA e cila mb?shtetej nga Bashkimi Sovjetik. Pas k?saj eshalon? situata dhe fillon lufta civile nd?rmjet MPLA, UNITA dhe FNLA. M? 1976 FNLA e humb? luft?n kund?r kombinimit MPLA dhe trupave Kubane duke i l?n? n? luft? Marksist?t e MPLA-s? dhe t? ndihmuarit nga per?ndimi UNITA.
N? viti 1991, fraksioni vendosi q? Angola ti kthehet sistemit shum? partiak?, mir?po pas q? presidenti i tanish?m (2005) Jos? Eduardo dos Santos i l?vizjes MPLA faj?sohej nga OKB-ja p?r p?sht?llime, n? Angol? shp?rthejn? prap? luftimet.
M? 1994 arrihet marr?veshja (Lusaka protocol) n? mes t? qeveris? dhe UNITA-s? me q?llim q? UNITA t? inegrohet n? qeverisjen e shtetit. N? vitin 1997 instalohet nj? qeveri e p?rbashk?t, mir?po q? n? fund t? 1998-s? shp?rthej? luftime t? ashpra duke i larguar nga vendbanimet mij?ra banor?.
M? 22 shkurt t? 2002-?s mbytet presidenti i UNITa-s? dhe m? k?t? merr fund edhe lufta n? mes t? fraksioneve. UNITA e pranoni veten si kryesuese e Opozit?s. Si? duket situata politike tani ?sht? e qet?, nd?rsa Presidenti dos Santos po e vazhdon procesin e filluar (1997) p?r krijimin e paqes me demokraci.
Nd?r problemet kryesore t? Angol?s jan? t? drejtat e njeriut, fushat e minave si dhe aksionet e ka?ak?ve t? l?vizjes (Frente para a Liberta??o do Enclave de Cabinda). p?r ndarje n? enklav?n Cabinda
Angola, sikurse shum? vende t? Sahar?s preket shpesh nga s?mundjet infektuese t? shkret?tir?s. Gjat? prillit t? 2005-s? n? Angol? u p?rhap? virusi Marburg q? p?r nj? koh? t? shkurt? morri dheun.

---

Politika

Nj?sit? territoriale

Angola ndahet n? 18 nj?si territoriale (Prov?ncia):
1 Bengo
2 Benguela
3 Bi?
4 Cabinda
5 Cuando Cubango
6 Cuanza Norte
7 Cuanza Sul
8 Cunene
9 Huambo
10 Huila
11 Luanda
12 Lunda Norte
13 Lunda Sul
14 Malanje
15 Moxico
16 Namibe
17 Uige
18 Zaire

Gjeografia

Artikulli kryesor : Gjeografia Sip?rfaqja e p?rgjithshme e Angol?s ?sht? 1,246,700 km2 dhe shtrihet rreth koordinatave gjeografike 12 30 J, 18 30 L.
Vija bregdetare e Angol?s ?sht? 1,600 km (diku pes? her? m? e gjat? se Bregdeti Shqiptar) nd?rsa kufiri tok?sor? 5,198 km i gjat?.
Klima n? pjes?n jugore dhe p?rgjat? bregdetit deri n? Luand?, ?sht? klim? gjysm? shkretinore, nd?rsa n? veri mbajn? temperatura t? ul?ta me that?sira sezonale (Maj-Tetor) dhe reshje po ashtu sezonale q? fillojn? n? N?ntor e vazhdojn? deri n? Prill.
Relievi i Angol?s p?rshkruhet nga vija e ngusht? bregdetare, hap?sir? e cila ngrit?t shpejt n? lart?sia dhe p?rfundon n? rrafshnalt?n e gjer? n? brendi t? vendit. Pika m? e ult? e relievit ?sht? p?rgjat? bregdetit dhe ajo m? e larta n? lart?si mbidetare prej 2,620 metrave n? pik?n e quajtur "Moro de Moko" (ang.:Morro de Moco), n? pjes?n per?ndimore n? brendi t? vendit.