--------------------------------------------------------------------------------

Krijimtaria poetike e Nolit ?sht? nd?r gj?rat m? t? fuqishme, m? t? thella e m? trondit?se t? let?rsis? shqiptare. Vargjet e tij p?rshkrohen nga nj? filozofi e thell? humaniste dhe jan? demaskuese t? nj? bote t? vjet?r, t? mykur ku mbret?rojn? intrigat, prapaskenat, krimi e shfryt?zimi, po nj?koh?sisht prej tyre shp?rthejn? idealet e p?rparuara demokratike, optmizmi se gjith?ka q? i ka kaluar koha do t? p?rmbyset. Krijimtaria poetike e Nolit u p?rmblodh p?r her? t? par? nga shkrimtari dhe kritiku yn? i shquar Mitrush Kuteli, m? 1948 kjo veprimtari u botua nga federata "Vatra" n? Amerik?, n? p?rmbledhjen "Albumi". M? von? Noli botoi edhe disa poezi t? tjera si "Sulltani dhe kabineti" etj.
Poezia e par? e Nolit ?sht? "Tomsoni dhe ku?edra„ (1914), ku Noli shp?rthen me forc? kund?r tradhtis? s? feudal?ve me Esat pash? Toptanin n? krye. Pas saj Noli botoi poem?n "Jepni p?r n?n?n", e cila u b? mjaft popullore. Aty u b?het thirrje n? form? prek?se t? gjith? shqip?tar?ve, kudo q? t? ndodhen, t? ndihmojn? pa hezitim Shqip?rin?, t? cil?n element?t anti komb?tare e kan? ?uar n? gremin?.

Cil?t bij t? tradh?tuan
Dhe t? dogj?n dhe t? shuan
Dhe t? lan' o shkab` e ngrat?
Pa fole, pa zogj, pa shpat?,
K?ta qena, o shok, mbytni,
Mbushni gjylet q? t'i shtypni

Q? n? k?to dy poezi bien n? sy dy karakteristika t? krijimtaris? s? Nolit: frym?zimi nga ngjarjet aktuale dhe q?ndrimi i rrept? e i prer? antifeudal. Pas revolucionit t? qershorit Noli botoi nj?ra pas tjetr?s poezit? tij m? t? fuqishme si: "Syrgjyn vdekur", "Shpell? e Dragobis?", "Himni i flamurit„ etj.
Dy t? parat jan? elegji p?r L.Gurakuqin dhe B.Currin, bashk?luft?tar?t e Nolit gjat? Revolucionit, t? cil?t u vran? t? dy m? 1925 brenda nj? muaji, nga Zogu. N? k?to dy elegji poeti jep meritat e secilit nga k?ta demokrat? e patriot? t? shquar dhe mish?ron n? art tiparet e tyre. N? elegjin? kushtuar Luigj Gurakuqit, Noli nj?koh?sisht e vajton me hidh?rim t? thell?, e mbron dhe e lart?son n?p?rmjet antitezash t? fuqishme figur?n e pastr t? tij dhe gjithashtu demaskon edhe dor?n gjakatare dhe synimet e A.Zogut:

N?no, moj, mbaj zi p?r v?llan?,
me tre plumba na i ran?,
na e vran? e na e shan?,
na i than? tradh?tor.

………………………………..
N?no moj, ?'?sht? p?rpjekur.
Goj?mjalt'e zem?rhekur,
Syrgjyn gjall? e syrgjyn-vdekur
Ky Vigan- Liberator.

Te "Shpella e Dragobis?„ poeti sjell nj? paraleliz?m tjet?r t? heroit deri n? p?rmasa epike me figura q? i afrohen krijimtaris? popullore. V?rtet ajo ?sht? shkruar n? form?n e nj? elegjie, por e gjith? poezia shpreh duf, revolt? e kushtrim p?r luft?;

Thon' u shtri e thon? u vra,
por t'i s'vdiqe or Baba,
as te Shk?mb' i Dragobis?
as te zemr', e djal?ris?!.

Bajram Curri dhe Luigj Gurakuqi jepen n? k?to poezi si shpreh?s t? aspiratave t? vegj?lis?.
Me ngjyr? epike e emocion t? fuqish?m ?sht? shkruar edhe poezia "Himni i flamurit", e cila i kushtohet flamurit komb?tar q? simbolizon q?ndres?n e paepur t? popullit ton? gjat? 2000 vjet?ve p?r t? ruajtur komb?sin?, vazhdueshm?rin? e tij.

O flamur gjak, o flamur shkab?
O vend e vat?r, o n?n' e bab?,
lagur me lot, djegur me flak?,
flamur i kuq, flamur i zi.

Poeti pasi rendit gjith? luftrat e m?dha e t? gjalla t? popullit p?r liri, n?n k?t? flamur, thekson nj? antribut t? ri t? tij, q? e ka p?rfituar n? l?vizjen p?r demokraci : flamur i madh p?r vegj?li.
Poezi me motive biblike si? jan? "Moisiu n? mal", "Marshi i Barabajt", "Krishti n? kamzhik", "Marshi i Krishtit" dhe "Marsh i kryq?zimit", "Sh?n Pjetri mbi mangall" etj, shprehin aspekte t? ndryshme t? jet?s politike gjat? viteve 1920-1924.
Pavar?sisht nga motivet dhe simbolet biblike, ato s'kan? as frym? as karakter fetar. T? gjitha s? bashku, krijojn? nj? autobiografi n? vargje t? Nolit gjat? dhe pas Revolucionit t? Qershorit.
K?shtu p.sh., n? poezin? "Krishti me kamxhik", Noli aludon p?r rolin dhe programin e vet t? viteve 1921-1924. N? k?t? konceptim q?ndrojn? edhe poezit? "Marshi i krishtit" e "Marshi i kryq?zimit". Krishti simbolizon figur?n i cili, si ai, do t? jet? mbrojt?s i masave t? varf?ra nga shfryt?zimi dhe tirania. N? k?to poezi ndihet adhurimi i masave, i turm?s s? paditur p?r heroin ?lirimtar. Noli shpreh bindjen se masat pa heroin nuk mund t? arrijn? fitoren e ?nd?rruar, N? k?to poezi, sidomos te "Krishti me kamzhik", gjithashtu shprehet edhe ideja tjet?r e r?nd?sishme e Nolit se toleranca duhet p?rdorur me kujdes. Larot dhe tradh?tar?t feudal? duhen shtypur me dhun?, ndryshe ata rrezikojn? fitoren e arritur.
Momente t? jet?s s? v?shtir? t? Nolit n? emigracion trajtohen n? m?nyre alegorike edhe n? poezin? "Moisiu n? mal". K?tu n?p?rmjet simbolit t? Moisiut, kryeprofetit t? dhjat?s s? vjet?r q? simbolizon udh?heq?sin, autori flet p?r p?rpjekjet e veta, idealet dhe luft?n e tij p?r ?lirimin e popullit shqiptar. Poeti ndihet i d?shp?ruar p?r disfat?n e tij, por nuk ?sht? pesimist p?r t? ardhmen e popullit t? tij.
Nj? nga poezit? m? t? fuqishme t? k?tij cikli ?sht? "Marshi i Barabajt", ku poeti me krahasime e epitete jasht?zakonisht t? goditura demaskon figur?n e Zogut-Baraba.

Tradh?tar, ti na nxive, na le pa atdhe,
ti na ?thurre, na ?kule, na ?duke ?do f?.
Varf?ri, posht?rsi, rob?ri ti na dhe,
derbeder, ujk e derr, Hosana Baraba!

Figura e Zogut dhe gjith? tiparet anadollake t? qeveris? s? tij, Noli i ka demaskuar edhe n? poezin? e fuqishme "K?nga e Salep-Sulltanit".
Kurse tek poezia "Sh?n Pjetri mbi mangall", Noli ironizon deri n? sarkaz?m gjith? renegat?t e revolucionit:

S'ka e s'ka si heroizma
Edhe si idealizma,
po ku dim?r del behari
s'ka si zjarr.

Nga poezit? m? t? mira t? Nolit jan? "An?s Lumejve", "Rend or marathoromak". T? dyja poezit? krijojn? nj? imazh t? qart? t? gjendjes katastrofike t? Shqip?ris? n?n pushtetin e Zogut dhe nj?koh?sisht shpreh padurimin e poetit p?r t? par? shenj?n e par? t? kryengritjes shqiptare prej katundar?ve e pun?tor?ve, t? vetmit tek t? cil?t i ka varur shpresat ai. Pas k?saj vjen besimi n? fitore, drith?rima e poetit q? ndjen nga larg se s? shpejti do arrij? n?p?rmjet "Marathonomakut" lajmi i fitores jo mbi pushtuesin, por mbi shfryt?zuesin e pushtetin feudal t? Zogut. Ky ?sht? dallimi i Marathonomakut t? Nolit nga Marathonomaku i Greqis? s? Lasht? i cili lajm?roi fitoren ndaj ushtris? s? huaj.
T? dyja k?to poezi t? fuqishme pasuruan ideoartistikisht jo vet?m krijimtarin? e Nolit , por poezin? shqiptare n? p?rgjith?si. Vargje si:

Ku e lam? e ku na mbeti
Vaj-vatani e mjer?-mileti
An?s detit i palar?
An?s drit?s i papar?
Pran? sofr?s i pangr?n?
Pran? dijes i panx?n?
Lakuriq dhe i dregosur
Trup e shpirt i sakatosur

Jan? ngjeth?se edhe sot dhe mbeten gjithnj? aktuale. Forca demaskuese dhe thirrja p?r kryengritjen n? k?t? poezi dallohet nga gjith? krijimtaria tjet?r poetike e Nolit dhe e ka mb?shtetjen n? vet? zhvillimin e ngjarjeve n? Shqip?ri, t? cilat kishin tronditur prej koh?sh jet?n shoq?rore e politike evropiane. Noli ka shkruar edhe tri lirika intime, ku m? tep?r trajtohet problemi i kuptimit filozofik t? dashuris? si forc? jet?dh?n?se.
Poezia noliane ?sht? nj? poezi novatore, sepse pasqyron idealet m? p?rparimtare t? shoq?ris? shqiptare t? viteve 20-30, idealet m? demokratike, me nj? forc? artistike t? jasht?zakonshme e me nj? form? origjinale. Shprehja poetike e tij p?rb?het nga nj? mendim sintez? liroko-epik, plot duf e sulm me ritme kumbuese t? protest?s. Ritmi i marshit i jep k?saj poezie gjall?ri t? vazhdueshme e tone optimiste. N? vargjet e Nolit realizmi eshte g?rshetuar me frym?n romantike t? ?nd?rr?s e t? shpres?s, po aq ngusht? sa ?sht? g?rshetuar edhe ideja e kryengritjes, e luft?s p?r liri shoq?rore me toleranc?n shoq?rore e lirin? e individit Noli ndoqi model?t poetike klasike, por pati nj? ndikim t? ndjesh?m nga poezia popullore. N? poezin? e tij figuracioni popullor i shkrir? n? zjarrin e frym?zimit dhe me frazeologjin? e zgjedhur e t? pasur t? gjuh?s s? folur ka sjell? vargje me nj? forc? t? jasht?zakonshme shpreh?se. Duke p?rdorur me mjesht?ri figura si epiteti, antiteza, alegoria etj., ai portretizon me art personalitete reale historike t? jet?s shqiptare.
Krahas veprave t? shquara ideoartistike, poezia e Nolit dallohet si model i mas?s dhe p?rpjestimit, gj? q? ndihet edhe n? proz?n e tij t? rrjedhshme, kon?ize, me nj? kompozicion t? sakt?. Noli p?rdori fondin e pasur t? gjuh?s shqipe, duke aktivizuar edhe fjal? t? vjetra e duke krijuar t? reja, si dhe duke futur n? funksion edhe fjal? t? huaja, ndaj themi se ?sht? nd?r pasuruesit m? t? shquar t? gjuh?s son?.

Personalitet i shquar jo vet?m i let?rsis?, po i gjith? kultur?s shqiptare, Noli dha kontribut t? madh n? shum? fusha. Ai ?sht? poet i shquar, historian e biograf, publicist, orator, kritik e dramaturg si dhe p?rkthyes i rrall?, q? me veprat e tij i dha nj? ngjyr? t? re let?rsis? shqiptare. Krahas k?saj ai ?sht? njeriu i veprimit.
Si patriot i madh ai b?ri ?'ishte e mundur n? fush?n e diplomacis? p?r ruajtjen e t?r?sis? tok?sore t? Shqip?ris? dhe pranimin e saj n? Lidhjen e Kombeve. Si demokrat i shquar ai udh?hoqi Revolucionin Demokratik t? Qershorit, i cili edhe pse d?shtoi ngjalli besimin se sistemi feudal i prapambetur do t? shembej shum? shpejt. E gjith? veprimtaria e tij ishte nj? baz? e fuqishme p?r zhvillimet e m?vonshme shoq?rore, politike, kulturore artistike n? Shqip?ri. Veprat e tij kan? hyr? n? fondin me t? cilin kontribuon populli yn? n? kultur?n bot?rore.

--------------------------------------------------------------------------------

?'thot' ajo e ve e gjor?,
-Mbret?resh? pa kuror?-
Faqe-?jerrur, lesh-l?shuar,
Shpirt e z?m?r p?rv?luar;
Gjysm' e vdekur: "O Shqiptar?,
N?n?s mos ia b?ni varr?!"
Mbahu, N?no, mos kij frik?
Se ke djemt? n'Amerik?.

Qan e lutet N?n' e mjer?,
K?rkon vatr?n edhe nder?,
Do lirin? dhe atdhen?,
Si ?'e pat me Sk?nderben?,
Bijt' e bes?s th?rret pran?.
Kur i thirri dhe s'i van??
Mbahu, N?no, mos kij frik?,
Se ke djemt? n'Amerik?.

Cil?t jan' ata tiran?
Q? t? pren' e q? t? vran?
Q? t? therr? bij e bija,
Dhe t'u nxi, t'u mbyll sht?pija?
Derthni plumba, o Shqiptar?,
Gjakn' e N?n?s p?r t? marr?,
Mbahu, N?no, mos kij frik?,
Se ke djemt? n'Amerik?.

Cil?t bij t? trath?tuan
Dhe t? doqn? dhe t? shuan
Dhe t? lan', o Shkab' e ngrat?
Pa fole, pa zog, pa shpat??
K?ta qena, o shok' i mbytni,
Mbushni gjyle q? t'i shtypni.
Mbahu, N?no, mos kij frik?,
Se ke djemt? n'Amerik?.

Sa k?rkon e sa t? duhen?
Burrat nga detyra s'ndruhen!
Trim i mir? do t? jap?,
S'kursen jet?n as parat?;
Hithni, hithni tok dollar?,
T? mos mbetemi t? shar?.
Mbahu, N?no, mos kij frik?.
Se ke djemt? n'Amerik?.

Do t? ndihim pa kursyer
P?r ty, N?na jon' e vyer,
Q? me drit' e nder t? thuresh
Dhe me bijt' e tu t? mburesh.
Cila N?n? lyp paran??
Cil?t bij me shpirt s'i dhan??
Mbahu, N?no, mos kij frik?,
Se ke djemt? n'Amerik?.

Arm? dhe fishek? mblithni,
Qesen edhe shpirtin hithni:
P?r lirin' e v?ndit t'on?,
Sot, se nes?r ?sht? von?
Jepni, N?n?n t? shp?toni,
Komb e vatra t? nderoni.
Mbahu, N?no, mos kij frik?
Se ke djemt? n'Amerik?.

--------------------------------------------------------------------------------

-Ngaj po na vjen, moj er? e rrept??
Pse v?rsh?llen me aq mall?ngjim?
-Vij drejt nga malet e Shqip?ris?,
p?r t? p?rhapur zi e vajtim.
Fryn, moj er?, moj er? e shkret? fryn,
drejt m? z?m?r, m? z?m?r time hyn.

-Nga ata male, moj er? trime,
?'lajme t? reja po na ke siell?
Pse je e vrer?t dhe e helmuar?
qiell? me zi p?rse na e mbiell?
Fryn, moj er?, etj.

Pse e ke syn? t? trubulluar
e rent kaluar mi t'zeza re?
Pse t? pikojn? lott? t? zeza,
lott? t? zeza posi rr?ke?
Fryn, moj er?, etj.

Syri m'u err nga ato q? pash?
Ah! nuk? mbahem, nuk duroj dot.
Pash? nj? gj?m?, gj?m t? tmeruar,
rent ta haroj, po rentkam m? kot.
Fryn, moj er?, etj.

Atje tek losnja n? fush' t? Kor??s,
duke u hedhur lis m? lis,
nj? qivur pash? me nj'?up' t? virgj?r,
ma vrau shpirtin ay filis.
Fryn, moj er?, etj.

Tokat pushonin, prift nuk? dukej,
e pak?nduar na u varros;
mihn? d?bor?n, i b?n? varr?,
shpirt nuk m? mbeti, forca m'u sos.
Fryn, moj er?, etj.

Atje mi varr? qante nj? grua,
nj? grua qyqe me mall?ngjim;
burr?n t? qante m? par'a ?up?n,
p?r k? t? b?nte m? par'vajtim?
Fryn, moj er?, etj.

Renda e ika e fluturova,
po dh?mbjen time ku do ta fsheh?
?ava oqeane, dete dhe male,
po vajtoj edhe sikund?r sheh.
Fryn, moj er?, etj.

-Moj er'e rrept?, er? malsore,
shpirti m'u ndes, z?mra m? shkriu;
syt? m'u err? si ty dhe mua,
m?ndja n? kok? m? bubullin.
Fryn, moj er?, etj.

Q?ndro t? lutem, t? kam p?r t'dh?n?
dhe un'i varfri nj? porosi:
nj? re t? madhe d?rgo t? zbres?
e ta ngarkojm? me lott'e mi.
Fryn, moj er?, etj.

E kur t? kthehesh nga Shqip?ria,
Atje n? kopshtin, atje t'q?ndrosh,
dhe lott'e mia si ves? qjelli
dal? nga dal? do t'i pikosh.
Qaj, moj er?, moj er'e shkret? qaj,
derthmi lott? atje mi varr'e saj.
__________________

--------------------------------------------------------------------------------

Dale, moj, se kam nj? fjal?,
Se m? rjedhin djers?t val?;
Dale, moj, se s'jam m? djal?
Dhe m? s'ec?nj dot.

Dale, moj, se m? kapite,
M? k?pute, m? sfilite,
Prite, moj, ashikun, prite
Q? t? vjen me not.

E arriva dhe ia thash?,
Asnj? gur pa tundur s'lash?,
Dhe m?gjunjazi i rash?,
?'u mundova kot.

Hapi goj?n, dhe vajtova,
Qenkam plakur, e kuptova,
M'ardhi keq, po s'e mohova,
Syri m'u-p?rlot.

Dhe nga jeta u m?rzita,
Dhe nga lumi u v?rvita
Q? t? vdes, se u korita
Dy-tri her? sot.

Po ti, Zot, m? ngush?llove
Pas nj? tjatre m? l?shove,
Dhe nga mbytja m? shp?tove,
Lavdi pa?, o Zot.

Dale, moj, se kam nj? fjal?,
Se m? rrjedhin djers?t val?;
Dale, moj, se jam i ?al?
Dhe m? s'ec?nj dot.
__________________

--------------------------------------------------------------------------------

Arratisur, syrgjynosur,
Raskapitur dhe katosur
Po vajtonj pa funt, pa shpres?,
An?s Elb?s, an?s Spree-s?.

Ku e lam' e ku na mbeti
Vaj-vatani e mjer-mileti
An?s detit i palar?,
An?s drit?s i papar?,
Pran? sofr?s i pangr?n?,
Pran? dijes i panx?n?,
Lakuriq dhe i dregosur,
Trup e shpirt i sakatosur?

Se ?'e sh?mpn? derbeder?t,
Mercenar?t dhe Bejler?t,
Se ?'e shtypn? jabanxhinjt?
Se ?'e shtrythn? fajdexhinjt?,
Se ?'e pren' e se ?'e vran?,
?'e shkretuan anemban?,
N?n? thundr?n e p?rdhun?s
An?s Vjos?s, an?s Bun?s!

?irem, digjem i vrerosur,
Sakatosur, ?armatosur,
As i gjall' as i varrosur,
Pres nj? shenj' e pres nj? drit?,
Pres me vjet' e pres me dit?,
Se ?'u tera, se ?' u-mpaka,
Se ?' u-?ora, se ?' u-mplaka,
Lark prej vatr?s dhe prej pun?s,
An?s Rinit, an?s Tun?s.

?ak?rdisur, bat?rdisur,
P?rp?litur dhe zalisur,
End?rronj pa funt, pa shpres?
An?s Elb?s, an?s Spree-s?.

Dhe nj? z? v?ngon nga lumi,
M? bu?et, m? zgjon nga gjumi,
Se mileti po gatitet,
Se tirani lebetitet,
Se p?lcet, k?rcet furtuna,
Fryhet Vjosa, derdhet Buna,
Skuqet Semani dhe Drini,
Dridhet Beu dhe zengjini,
Se pas vdekjes ndriti jeta,
Dhe kudo gj?mon trumbeta:
Ngrehuni dhe bjeruni,
Korrini dhe shtypini,
Katundar' e pun?tor?,
Q? nga Shkodra gjer n? Vlor?!

Ky ila? e ky kushtrim
M? b?n djal' e m? b?n trim,
M? jep forc' e m? jep shpres?,
An?s Elb?-s, an?s Spree-s?.
Se pas dimrit vjen nj? ver?
Q? do kthehemi nj? her?
Pran? vatr?s, pran? pun?s,
An?s Vjos?s, an?s Bun?s.

Arratisur, syrgjynosur,
Raskapitur e katosur
Brohorit me bes' e shpres?
An?s Elb?s, an?s Spree-s?.
__________________