Aristoteli e ka cil?suar filozofin? politike si disiplin? t? pavarur. Ndikimi i tij v?rehet edhe n? dit?t e sotme. Shum? nga konceptet e Aristotelit jan? kthyer n? p?rdorim edhe n? koh?n e re. Megjithat? nuk duhet harruar, se filozofia politike e koh?s s? re ka p?rjetuar nj? transformim vendimtar. Me k?t? ka ndryshuar edhe r?nd?sia e politik?s.

P?r Aristotelin, njeriu, nga natyra ?sht? qenie e gjall? politike; sepse vepra m? e mir? e veprimit t? njeriut ?sht? Polisi, shteti. Qenien e njeriut, Aristoteli e lexon n? vepr?n e p?rkryer t? ndikimit njer?zor. Kjo vep?r ?sht? q?llimi p?rfundimtar i synimit njer?zor, synim ky, p?r vullnetin e t? cilit edhe ekziston. Aristoteli e p?rcakton veprimin njer?zor nga fundi i tij. Ai nuk pyet: ?far? don t? arrij? njeriu? Ku q?ndrojn? kufijt? e kapacitetit t? tij t? arritjes? Pyetja e tij ?sht?: Cila vep?r i ?sht? paradh?n? njeriut nga fuqia e natyr?s s? tij? Cilat kushte nxisin apo pengojn? arritjen e k?tij q?llimi p?rfundimtar? Aristoteli niset pra nga vepra e veprimi i paradh?n? si q?llim t? fundit t? angazhimit njer?zor. Nga kjo ai determinon kapacitetin e njeriut, i cili ?sht? i domosdosh?m p?r arritjen e k?tij q?llimi.

Procedura e kund?rt niset nga analiza e mund?sis? s? njeriut, p?r t? determinuar mandej q?llimin, i cili paraqitet si i r?nd?sish?m dhe i arritsh?m. N? rastin e par?, duke u nisur nga veprimi i paradh?n? determinohen edhe mund?sit? e dh?na; n? rastin e dyt?, kapaciteti njer?zor matet nga mund?sia, jo p?r nj? veprim specifik, por p?r t`ia kufizuar rrethin, kufijt? e t? arritshmes. Qenia e njeriut nuk p?rcaktohet m? nga veprimi, t? cilin ai e sjell? nga fuqia e natyr?s s? tij, sepse ai nuk ngulitet m? n? nj? veprim specifik. Ajo p?rcaktohet m? tep?r nga mund?sit? e arritshme; ato duhen kufizuar kund?r t? paarritshmes, e cila mbetet e paarritshme.

Pyetja e par? supozon se bota ?sht? nj? sht?pi e rregulluar mir?, sipas s? cil?s, ?do gj? ekzistuese n? bot? e ka vendin e vet. Ky vend natyror i ?sht? paradh?n? njeriut p?r shkak t? veprimit t? tij, t? cilin ai e sjell me ndihm?n e fuqis? s? qenies s? tij. Ky ?sh? n? fakt koncepti i Aristotelit mbi kozmosin.

N? an?n tjet?r, pyetja e dyt? niset nga supozimi, se mund?sia njer?zore nuk lidhet me asnj? veprim specifik; ajo ?sht? gjithnj? e kufizueshme dhe p?r k?t? arsye ajo mund edhe t? tejkalohet, t? p?rmir?sohet dhe t? zgjerohet. Bota, sipas saj nuk ?sht? m? sht?pi e kryer, e p?rkryer, por nj? vendpunishte, n? t? cil?n punohet gjithnj?, dhe at? jo vet?m p?r p?rkryerjen e saj, por paras?gjithash p?r p?rmir?simin e p?rhersh?m t? projektit. Kufinjt? e k?saj pune duhen k?rkuar n? kufijshm?rin? e aft?sive t? njeriut dhe n? ligjshm?rin? e materialit nd?rtimor. Mbrenda k?tyre kufijve ?sht? i mundur nj? zhvillim i p?rhersh?m dhe p?rmir?sime t? p?rhershme. Shefi i nd?rtimit ?sht? n? gjendje t? ngjashme si t? pushtuesit, i cili l?viz? n? vendin e huaj: ?do kufi i ri, t? cilin ai e arrin me fitore, p?r t? paraqet vet?m nj? barrier? t? re t? veprimit t? tij, sfid? p?r tejkalimin e saj duke luftuar - pik?pamja themelore e filozofis? s? koh?s s? re. P?r Aristotelin ?sht? afekti themelor ai i cili i jep shkak filozofis?, shtangjes, habitja mbi rendin e mir? dhe t? bukur bot?ror. Nd?rsa n? koh?n e re ai ?sht? dyshimi n? aft?sit? vetjake t? njeriut, sondimi i mund?sive dhe kufijve t? tij tij, me q?llim t? mund?simit t? shpalosjes gjithnj? e m? t? madhe. Cogito ergo sum: Filozofia e subjektivitetit Ren? Descartes (1596-1650) e ka paraqitur p?r her? t? par? m?nyr?n e arsyetimit n? koh?n e re t? filozofis?, dhe at? n? n? vepr?n e tij "Meditimet mbi filozofin? e par?" (1641).

(...) P?r k?t? arsye, e gjith? dija ekzistuese e njeriut duhet t`i n?nshtrohet nj? provimi kritik. Metoda e k?tij provimi ?sht? dyshimi n? t? qenit real dhe t? sigurt? t? pretendimit t? dijes ekzistuese. Mir?po, ?far? ?sht? fundamenti i t? qenit i sigurt? dhe real i dijes njer?zore? P?rgjigjen e k?saj pyetjeje mundohet ta gjej Descartes.

(...) N? vijim vet?m nj? shembull. N?se un? psh. them se rrethi ?sht? kat?rk?nd?s, at?her? un? me arsye t? mir? mund t? dyshoj n? v?rtet?sin? e k?tij pohimi. Ajo q? n? pohimin vet? nuk mund t? jet? e palogjikshme ?sht? fakti, se un? vet jam ai i cili ka l?shuar k?t? pohim. Uni, i cili l?shon pohimin, pa marr? parasysh se a ?sht? ai real apo joreal, ?sht? pik?nisja dhe arsyeja e t? gjitha pohimeve dhe me k?t? edhe e siguris? apo pasiguris?, realitetit apo jorealitetit. Me k?t? ?sht? zbuluar thelbi, fundamenti i pal?vizsh?m i gjith? dijes: vet?siguria e unit mendues. Kjo vet?siguri e qenies s? kuptuar si un mendues ?sht? - sipas Descartes - i padyshuesh?m; sepse ajo ?sht? baza, kushti i mund?sis? s? ?do dyshimi. Th?nia "Mendoj, pra jam" (cogito, ergo sum) ?sht? parimi i ?do dije njer?zore dhe me k?t? edhe i filozofis?.

Metoda e themelv?nies s? filozofis? ?sht? kthimi i njeriut n? vetvete, matja e aft?sive dhe e kapacitetit t? tij, p?r t`i sh?nuar n? k?t? m?nyr? kufijt? n? mes t? arritshmes dhe t? paarritshmes, veprim ky, i cili quhet rikthim n? vetvete.

Uni, i cili veten e konsideron qenie menduese, gjendet n? themelin e ?do dijeje. Nj? e qen? e till? n? themel, n? latinisht quhet sub-iectum. Filozofia e koh?s s? re, e cila niset nga uni si i qen? n? themel, quhet filozofia e subjektivitetit.

Eksperimenti mendor i gjendjes natyrore

(...) N? qend?r t? teoris? s? Descartes-it q?ndron filozofia teorike, metafizika. Forma e re e arsyetimit n? frym?n e filozofis? s? subjktivitetit prek edhe filozofin? praktike. Nga njeriu si "un?", i cili reflektohet vet duke pasur parasysh mund?sit? e tij, duhet t? arsyetohet edhe filozofia praktike dhe ajo politike.

(...) Filozofia politike e subjektivitetit kthehet prap? tek njeriu dhe e pyet at? se ?far? i duhet atij p?r ta rregulluar n? shtet bashk?jetes?n me njer?zit e tjer?. K?saj pyetje, ajo i p?rgjigjet n? nj? eksperiment mendor. Ajo le m?njan? t? gjith? at? q? njeriu ka p?rfituar nga bashk?jetesa shtet?rore dhe e v? at? n? nj? pozit? pa shtet, n? nj? gjendje natyrore. N? t?, njeriu sillet i lir? nga t? gjitha kufizimet dhe detyrimet shtet?rore; k?tu, ai e tregon qenien e tij t? v?rtet?, instinktin e tij t? vet?ruajtjes. Si qenie t? vet?ruajtura, t? gjith? njer?zit jan? t? barabart? me nj?ri-tjetrin. P?r dallim nga Aristoteli, i cili merr parasysh dallimet natyrore t? njer?zve dhe le t? vlefshme vet?m barazin? n? mes qytetar?ve t? t? njejtit shtet, koha e re pranon si t? v?rtet?, se t? gjith? njer?zit nga natyra jan? t? njejt?; fakti, se individ?t nuk jan? t? pajisur n? nj? mas? t? njejt? me forca trupore dhe mendore nuk ndryshon asgj? n? barazin? parimore t? gjendjes jet?sore, n? p?rpjekjet p?r vet?ruajtje. N?se t? gjith? njer?zit pa kufizim p?rpiqen p?r sigurimin dhe optimimin e vet?ruajtjes s? tyre, at?her? kjo konkurrenc? pa penges? t? shpie n? nj? gjendje t? pasiguris? s? plot? dhe t? rrezikut. Ata e ndjejn? veten t? detyruar ta shtyejn? k?t? p?rpjekje t? tyre n? kufij t? nd?rsjellshm?ris?, me q?llim t? arritjes s? gjendjes s? siguris? dhe paqes: gjendjes shtet?rore.

Pik?nisjen e determinimit t? shtetit e p?rb?n pra p?rcaktimi i qenies s? njeriut, derisa n? qend?r t? v?mendjes q?ndron vet?ruajtja. Var?sisht nga ajo se a konsiderohet njeriu n? m?nyr? pesimiste si agresiv apo n? m?nyr? optimiste si qenie e shoq?rueshme, bie edhe koncepti i shtetit. P?r ?do rast, shteti duhet t`i p?rmbush marr?veshjet e arritura m? par?, edhe n?se p?r k?t? ?sht? e nevojshme dhuna fizike. Antropologjia pesimiste niset nga nj? shtet i till?, i cili ?sht? i pajisur me pushtet t? plot?. Antropologjia optimiste n? an?n tjet?r bazohet n? besimin e qytetar?ve n? shtetin e tyre, i cili i qeveris? n? m?nyr? t? drejt?, k?shtu q? konsiderohet i nevojsh?m vet?m nj? minimum i shtetit.

Filozofia politike e subjektivitetit niset nga p?rcaktimi i qenies s? njeriut, nga antropologjia politike. Me t? arsyetohet domosdoshm?ria e shtetit si garanc? e siguris? s? vet?ruajtjes, garanc? t? bashk?jetes?s n? paq? t? njer?zve, derisa shkalla e paisjes s? shtetit me pushtet varet drejtp?rdrejt? nga supozimi baz? antropologjik.

Derisa Aristoteli e konsideronte jet?n e mir? t? njer?zve si q?llim t? shtetit, q?llimi i bashk?jetes?s s? njer?zve t? organizuar n? form? shtet?ror ?sht? sigurimi i vet?ruajtjes individuale, sigurimi i paqes. Ky sigurim i paqes paraqet arsyen fundamentale legjitimuese t? shtetit n? koh?n e re: s? pari sigurimi i paqes n? mbrendi, derisa sigurimi i paqes jasht? tij b?n pjes? vet?m n? m?nyr? t? kusht?zueshme n? kompetencat e shteteve ve? e ve?.

Marr?veshja shoq?rore

Mir?po, si arrihet kalimi nga gjendja natyrore n? gjendjen shtet?rore? P?rgjigja e filozofis? politike t? koh?s s? re ?sht?: p?rmes lidhjes s? marr?veshjes. N? k?t? marr?veshje kufizohet liria e pakufizuar e vet?ruajtjes s? individit dhe at? at? m?nyr?, sipas s? cil?s liria individuale e t? gjith?ve mund t? ruhet s? bashku. Secili heq dor? nga e drejta e tij e pakufizueshme, pranon kufizimet dhe fiton n? k?t? m?nyr? sigurin? dhe paqen e bashk?jetes?s. ?do njeri ka nj? t? drejt? natyrore t? vet?ruajtjes. Atij nuk mund t`i mirret kjo e drejt?; sepse kjo do t? n?nkuptonte shkat?rrimin e ekzistenc?s. Kjo e drejt? nd?rsa mund t? kufizohet, n? m?nyr? q? t? ekzistojn? t? drejtat e patjet?rsueshme t? t? gjith? njer?zve. K?to kufizime kodifikohen n? ligje. Nga natyra ekziston nj? e drejt? e patjet?rsueshme e njer?zve, mir?po nuk ekziston ligj natyror; sepse ligji, kufizimi i liris?, bazohet n? p?lqimin e lir? dhe t? njejt?, shkurt - n? marr?veshje.

N? gjendjen natyrore, secili synon sigurimin optimal t? vet?ruajtjes s? tij, gj? q? shkakton konfliktin n? mes pjes?marr?sve, sepse secili p?rfaq?son vet?m q?shtjen e vet. Pjes?marr?sit nuk mund t`i zgjidhin drejt?p?rdrejt? konfliktet e tyre t? interesit. P?r k?t? arsye e shohin veten t? detyruar q? t? pajtohen p?r k?t? gj?:

s? pari p?r rregullimin e zgjidhjes, p?r ligjet;

s? dyti p?r nj? instanc? t? pavarur, e cila ?sht? n? gjendje t? marr? vendim neutral gjyq?sor, vendim ky i cili merr parasysh pal?t n? konflikt.

N? koh?n e re, zanafilla e shtetit mendohet sipas k?tij modeli gjyq?sor: Shteti themelohet si pushtet neutral, i cili zgjidh problemet dhe garanton n? k?t? m?nyr? paqen n? bashk?jetes?. Dy kushte jan? t? nevojshme: N? nj?r?n an? nevojitet pushteti i ligjit; n? an?n tjet?r, pushteti i ligjit duhet t? shnd?rrohet n? institucion n? formimin e monopolizimit t? s? drejt?s p?r p?rdorimin e dhun?s fizike. Ky institucion ka p?r detyr? t? garantoj sipas ligjit zbatimin e vendimit t? gjyqit; p?r arritjen e k?saj jan? t? nevojshme masat e dhun?s. P?r k?t? arsye, konstruktimi nga koha e re e shtetit duhet t? jet? nj? konstrukcion juridik: Filozofia politike shnd?rrohet n? m?sim juridik, nd?rsa shteti legjitim, i bazuar n? arsye ?sht? shteti juridik.

Themelimi i shtetit p?rmes marr?veshjes bazohet n? dy akte juridike. N? gjendjen natyrore mbret?ron kaosi social, i cili nuk i n?nshtrohet kurrfar? rregulli t? rendit. P?r k?t? arsye, njer?zit duhet t? merren vesh se duan t? jetojn? n? nj? bashk?si t? p?rbashk?t, t? rregulluar p?rmes ligjeve. E nevojshme pra ?sht? nj? marr?veshje bashkimi (pactum unionis), me t? cil?n njer?zit bashkohen n? nj? trup politik. Mir?po, kjo nuk mjafton. E nevojshme ?sht? edhe ngritja e pushteti, i cili i mbron dhe kujdeset q? t? zbaton rregullat e marr?veshjes apo ligjet. Marr?veshjen e bashkimit duhet ta p?rcjell? dhe plot?son edhe nj? marr?veshje e n?nshtrimit (pactum subiectionis). ?sht? v?shtir? t? p?rmblidhet raporti i dy marr?veshjeve. N? historin? e filozofis? politike t? koh?s s? re jan? skicuar modele tejet heterogjene t? zgjidhjes, derisa konstruktimi n? mes theksimit t? n?nshtrimit dhe marr?veshjes luhatet n? mes modelit m? tep?r autoritar dhe atij m? tep?r demokratik t? shtetit.