Ajo familje e madhe me origjinë të hershme nga Frashëri i Përmetit, është e njohur më së shumti prej patriotit të madh, Sali Butkës, dhe të birit të tij, profesor Safet Butkës, njërit prej eksponentëve kryesorë të çetave nacionaliste të Ballit Kombëtar, gjatë viteve 1943-44, të cilin regjimi komunist i Enver Hoxhës për afro gjysëm shekulli me rradhë, e shpalli tradhëtar dhe e sulmoi me të gjitha mjetet propagandistike që dispononte.

Lidhur me të kaluarën dhe historinë e kësaj familje, si dhe burrat e shquar që dolën prej asaj dere të madhe, na njeh me dëshmitë e tij, një nga pinjollët e saj, 65-vjeçari Uran Butka, ish-deputet, publicist dhe politikan i njohur, i cili është marrë gjatë edhe me studimin e asaj pjesë të historisë së Shqipërisë të shtrëmbëruar nga komunistët dhe historinë e panjohur të krerëve të nacionalizmit shqiptar.

Kush ishte Safet Butka

Përveç patriotit të madh, Sali Butkës, i njohur ndryshe si Plaku i Butkës, i cili u njoh dhe u nderua edhe nga Monarkia e Zogut dhe regjimi komunist i Enver Hoxhës, duke zënë një vënd të nderuar në Historinë e Shqipërisë, një prej burrave të tjerë që dolën nga dera e famëshme e Butkës, ka qenë edhe i biri i tij, Safeti, arsimtari i njohur i viteve '30 dhe eksponenti i famshëm nacionalist i Ballit Kombëtar, emri i të cilit vazhdon edhe sot të ngjallë polemika të mëdha në dy kampet kundërshtare të përbërë prej politikanëve dhe historianëve shqiptarë të njohur si të majtë e të djathtë.

Safet Butka u lind më dhjetë gusht të vitit 1901 dhe ai ishte djali i pestë i Sali Butkës, i cili kishte dhe gjashtë fëmijë të tjërë: Qenamin, Iljazin, Ganiun, Muharremin, Xhaferrin dhe Naxhijen. Nga të gjashtë fëmijët e Sali Butkës, plakut të famshëm që kishte marrë në mbrojtje, mësuesin e parë të shqipes, Petro Ninin, dhe që shkruante poezi e lexonte veprat e patriotëve të Rilindjes, vetëm Safeti pati mundësinë që të shkollohej jashtë shtetit. Kështu pas mbarimit të mësimeve të para të fillores në vëndlindjen e tij, në vitin 1917, Safet Butka shkoi për studime në Austri, ku u regjistrua dhe mbaroi me nota shumë të mira, shkollën e mesme në qytetin e Lincit.

Gjatë asaj kohe që ai studjoi në atë qytet, mori me vete edhe djalin e xhaxhait të tij, Qemal Butkën, (arkitektin e famshëm që ka projektuar ndërtesat e rrugët kryesore të Tiranës në vitet e Monarkisë dhe që ka ushtruar zanatin e tij për vite me rradhë deri në Neë York) babai i të cilit, Myftari, kishte vdekur në Vlorë në vitin 1914. Pas mbarimit të liceut në Linc, Safeti ndoqi studimet e larta universitare për Filozofi në qytetin e Gracit, ku u diplomua me rezultate të larta në vitin 1928.

Gjatë asaj kohe që studjoi në atë qytet, Safeti mori pjesë dhe ishte një nga themeluesit e organizatorët e shoqërisë studentore "Albania" me qëndër në Vienë dhe e revistave prestigjoze "Djalëria" e Minerva", të cilat botoheshin asokohe nga studentët shqiptarë që studjonin në Austri. Ashtu si i jati i tij, Saliu i cili shkruante vjersha dhe kishte si idhull e shënjt të tij, Naim Frashërin, edhe Safeti ishte i dhënë i tëri pas poetit të madh frashërlli duke mos i hequr kurrë nga dora librat e tij.

Nisur nga pasioni i madh që kishte për Naimin, në atë kohë Safeti botoi përmbledhjen "Naim Frashëri, vjershëtori dhe edukatori kombëtar" ndërsa studimin e tij për jetën dhe veprën e poetit të madh, të titulluar "Naim Frashëri një shëmbull, një udhëheqës dhe një ideal për djalërinë shqiptare", e botoi si libër më vete në vitin 1925.

Pas afro 11 vjet studimesh në Austri, Safet Butka u kthye në Shqipëri në vitin 1928 dhe fillimisht u emërua si profesor në Liceun francez të Korçës. Në vitin 1929, Safeti u martua me Hatixhe Lubonjën, vajzën e patriotit të njohur, Ramiz Lubonjës, i cili ishte vrarë që në vitin 1911 nga turqit, në bashkëpunim me Dalan bej Qafzezin. Atë ditë që ishte vrarë, Ramiz, e shoqja e tij, Reko, duke mos e duruar dot dhimbjen e madhe, helmoi veten duke lënë si amanet që ta varrosnin në një varr me të shoqin.

Familja që e masakruan grekët

Patrioti i madh Sali Butka, i njohur ndryshe si Plaku i Butkës, i cili u lind në vitin 1852 në fshatin Butkë të Kolonjës, ka qenë një nga udhëheqësit e famshëm dhe luftëtarët e shquar të lëvizjes kombëtare shqiptare që luftuan me armë në dorë në krye të çetave atdhetare gjatë çerekut të parë të shek XX-të. Origjina e familjes Butka është nga fshati Frashër i Përmetit dhe të parët e tij, të cilët janë njohur me mbiemërin Aliçkaj, ishin shpërngulur nga trojet e tyre aty rreth vitit 1630 dhe u vendosën në Butkë të Kolonjës.

Babai i Saliut,Tahiri, i cili është njohur si një burrë i urtë dhe atdhetar i madh, gjatë gjithë jetës së tij ai u mor me administrimin e pronave të familjes dhe rritjen e edukimin e pesë fëmijëve të tij: Saliut, Selmanit, Myftarit, Sabires dhe Hedijes. Saliu i cili ishte më i madhi i fëmijëve, që në moshë fare te re lexonte veprat e rilindasve dhe librat e tyre nuk i hiqte kurrë nga dora. Aty nga dekadat e fundit të shekullit të XIX, Sali Butka u lidh ngushtë dhe bashkëpunoi për shumë kohë me Petro Nini Luarasin, duke e ndihmuar atë për ngritjen e shkollës së parë shqipe në Kolonjë.

Saliu, së bashku me Nasuf Bej Novoselën, ishin dy njerëzit që e morën në mbrojtje Petro Ninin nga armiqtë e kundërshatërt e tij që e kercënonin vazhdimisht për të eleminuar fizikisht. Pas mbylljes së shkollave shqipe nga qeveria turke, gjë e cila u bë me ndërhyrjen e Patriarkanës greke, Petro Nini e Sali Butka e vazhduan fshehtas veprimtarinë e tyre për përhapjen e gjuhës shqipe të shkrurar, duke menduar se vetëm prej sa mund të zgjohej ndërgjegjia kombëtare.

Asokohe, Sali Butka filloi të sillte nga Manastiri dhe Selaniku libra dhe gazeta të shkruara në gjuhën shqipe, të cilat më pas i përhapte në krahinat e Kolonjës, Korçës e Përmetit. Në atë kohë Saliu filloi të shkruante vjershat e para me temë patriotike të cila më pas u bënë këngë popullore shumë të njohura dhe ai mori emër duke u bërë një poet shumë popullor. Nga poezitë e shumta që kishte shkruar, Sali përzgjodhi e botoi edhe një përmbledhje me vjersha, të cilat i titulloi "Ndjenja për Atdheun".

Në vitin 1905, me nismën e Bajo Topullit, në qytetin e Manastirit u themelua Komiteti "Për lirinë e Shqipërisë", i cili organizoi çetat e para patriotike. Sali Butka ishte një nga bashëkthemeluesit e atij komiteti dhe anëtar i tij. Ai bëri një punë të madhe për krijimin e degëve të këtij komiteti për përgatitjen e kryengritjes së armatosur kundër pushtimit osman.

Në dhjetor të vitit 1905 Bajo Topulli shkoi vetë në fshatin Butkë, në shtëpinë e Sali Butkës, ku u formua çeta e parë kombëtare dhe u shpall fillimi i kryengritjes së armatosur. Në këtë çetë, me komandant Sali Butkën, bënin pjesë edhe patriotë të tjerë si: Qani Starja, Qamil Panariti, Riza Veleishti, Selim Pojani, Sefer Panariti, Dilaver Lubonja, Hasan Qinami, Myftar Butka, Pituli etj.

Në vitin 1907, çeta e Sali Butkës dhe ajo e Çerçiz Topullit e Mihal Gramenos, organizuan një aksion të përbashkët për vrasjen dhespotit grek, Fotit, i cili konsiderohej si një nga armiqtë më të mëdhenj të Shqipërisë. Pas atij aksioni, qeveria turke e futi në burg Sali Butkën dhe i dogji shtëpitë në fshatin Butkë. Më pas Porta e Lartë vuri Dajlan Bej Qafzezin, veglën e saj në Kolonjë, për të vrarë vëllanë e Saliut, Selman Butkën. Dajlan Beu e vrau Selmanin, teksa ai ishte duke lëruar me parmendë në tokat e tija.

Në vitin 1910, Sali Butka së bashku me 2500 kolonjarë, mori pjesë në mitingun e madh të shkronjave shqipe që u organizua në qytetin e Korçës. Lidhur me këtë ngjarje të shënuar, patrioti i madh Mihal Grameno, në shkurtin e vitit 1910, në gazetën "Lidhja Orthodhokse", midis të tjerash shkruante: "Gjithë qyteti, burra e gra, kishin dalë për të pritur kolonjarët, që çuditën botën me taktikën e tyre".Në atë kohë Sali Butka, ishte një nga patriotët shqiptarë që nënshkruan protestën kundër Portës së Lartë, duke kundërshtuar përdorimin e gërmave arabe. Në fillim të vitit 1911, në Kolonjë u krijua Komiteti Kryengritës me në krye Sali Butkën, si dhe vëllanë e tij, Myftar Butka, e Ganiun, të birin e tij, të cilët u bënë krahë të fuqishëm duke e ndjekur kudo nga pas Plakun e Butkës.

Në mars të vitit 1911 patrioti i njohur, Spiro Bellkameni, u kthye nga mërgimi dhe shkoi në fshatin Butkë duke qëndruar disa ditë në çetën e Kolonjëse cila udhëhiqej nga Sali Butka. Me qëllim që të zgjerohej lëvizja kryengritëse, Sali Butka i dha Bellkamenit, vëllanë e tij, Myftarin, djalin, Ganiun dhe Thoma Pitulin, për të formuar një çetë më vete në Fushë të Korçës, e cila u bë e njohur në luftën e Orman-Çifligut, ku mbetën të vrarë gjashtë pjestarë të saj të cilët më pas u shpallën dëshmorë të atdheut.

Në maj të vitit 1912 Sali Butka mori pjesë në kuvendin e Pejës, i cili mori vendime për fillimin e kryengritjes kundër Turqisë. Pasi u kthye nga Kosova, ai, bashkë me Tajar Tetovën, organizuan në fshatin Frashër një mbledhje të madhe, ku morën pjesë krerët kryesorë të çetave e kryengritëse të Shqipërisë së Jugut. Gjatë rrugës për të shkuar në atë mbledhje, çetës së Sali Butkës, i zunë pritë forcat turke dhe në grykën e Rrungajës, mbeti i vrarë, djali i dytë Sali Butkës, Iljazi, i cili më pas u shpall dëshmor i atdheut.

Thuhet se kur mori vesh vrasjen e të birit, Plaku i Butkës u shpreh: "Hallall Shqipërisë"dhe më pas shkroi elegjinë "Vajtim për Iljaz Butkën". Në krye të forcave të bashkuara kryengritëse, Sali Butka çliroi Ersekën dhe më pas, bashkë me çetat e Spiro Ballkamenit e të Kajo Babjenit në gushtin e vitit 1912, ato çliruan Korçën. Lidhur me këtë ngjarje, gazeta "Koha" e datës 19 gusht të vitit 1912, midis të tjerash, shkruante: "Në ballë të çetës së dytë ishte kapedani dhe trimi i Shqipërisë, i dëgjuari patriot Sali Butka, burrë i thjeshtë shqiptar dhe me gjithë zemër mëmëdhetar".

Në nëntorin e vitit 1912, Sali Butka e përshëndeti ngritjen e flamurit dhe shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë nga Ismail Qemali. Në atë kohë ai organizoi mbrojtjen e shtetit të ri shqiptar nga sulmet e ushtrisë greke dhe lëvizja e andartëve grekë që vepronin në jug të vëndit. Lidhur me këtë, në atë kohë gazeta "Liri e Shqipërisë",midis të tjerash shkruante: "Sali Butka ka zhveshur pallën dhe po bën luftra të rrepta. Ai po lufton me grekët nga ana e Naselishtës dhe nga an' e Korçës dhe po tregon trimërinë e tij si në kohë të Skënderbeut".

Duke parë kontributin e madh në mbrojtjen e krahinave të Jugut dhe Qeverisë së Vlorës, Kryeministri Ismail Qemali e thërriti Sali Butkën në Vlorë dhe e priti atë përzemërsisht. Plaku i famshëm i Butkës u takua aty edhe me Isa Boletinin, Luigj Gurakuqin, Bajram Currin etj dhe Qeveria e Vlorës e ngarkoi atë që të mbronte Vlorën nga vërshimi i taboreve turke të Xhavit Pashës. Forcat e Sali Butkës zunë frontin tek Ura e Mifolit dhe e penguan Xhavit Pashën të zinte Vlorën.

Safeti, reformator i arsimit

Nga viti 1928 që u kthye në Shqipëri e deri në shtatorin e vitit 1942, djali i patriotit të famshëm, Sali Butka, Safeti, shërbeu si arsimtar në disa nga gjimnazet e vëndit si në Liceun e Korçës, në Instutin Tregtar të Vlorës dhe në Normalen e Gjirokastrës, ku ishte dhe drejtor i saj. Lidhur me këtë periudhë kohe, i biri i tij, 63-vjeçari Uran Butka, dëshmon: "Gjatë gjithë periudhës së Monarkisë së Zogut e deri në vitin 1942, babai ynë, Safet Butka dha një kontribut të madh në reformimin e arsimit shqiptar dhe për këtë gjë ai është cilësuar "Pestaloci" i Shqipërisë. Gjatë kohës që sherbente si drejtor i Normales së Gjirokastrës, ai e ktheu atë në një shkollë pedagogjike model për të gjitha shkollat e tjera.

Si kryetar i shoqatës dhe i klubit të parë të arsimtarëve në Shqipëri, ai inicoi dhe organizoi një sërë aktivitetesh patriotike dhe kulturore, si: vendosjen e pllakës përkujtimore tek Rrapi i Mashkullorës në kujtim të dëshmorëve të çetës së Çerçiz Topullit, realizoi memorialin e Koto Hoxhit dhe përkujtimin e figurave të tjera të shquara si: Hoxhë Tahsini, Bajo Topulli etj. Po kështu, Safeti u bë një nga nismëtarët që sollën eshtrat e Naim Frashërit në atdhe. Gjatë viteve '30, ai bashkëpunoi ngushtë me Ministrin e Arsimit, Mirash Ivanajn, duke punuar për reformimin e shkollës shqiptare.

Krahas kësaj, Safeti u muar edhe me studime pedagogjike, shoqërore dhe filozofike dhe botoi mjaft shkrime problemore në shtypin e asaj kohe si: "Për të nesërmen shqiptare", "Për zhvillimin e gjuhës", "Mbi edukatën kombëtare", "Po shqiptarizmit dhe Perëndimit" etj. Por kulmin si edukator në shërbim të brezit të ri, ai e arriti gjatë kohës që punonte si drejtor i Gjimnazit Shtetëror të Tiranës, ku iu priu intelektualëve dhe studentëve në demostratave të para antifashiste në prag të pushtimit të vëndit, në ditët e para të prillit 1939.